Мақалада дәйексөздерді калай дұрыс қолдану керек: журналистің ережелері мен этикасы.
Мақалалардағы дәйексөздерді тиімді пайдалану журналистер үшін маңызды дағды болып табылады. Дәйексөздер бірінші ақпарат береді, оқиғаға сенімділік береді және қатысқан адамдарға сөйлеуге мүмкіндік береді. Дегенмен, дәл және жауапты есеп беруді қамтамасыз ету үшін белгілі бір ережелер мен этикалық нұсқауларды орындау өте маңызды. Бұл мақалада біз журналистикада дәйексөздерді қолдану ережелері мен этикасын қарастырамыз.
1. Дәлдік және атрибуция:
Бірінші және ең маңызды ереже – дәлдік, нақтылық. Журналистер дәйексөздердің дәл әрі нақты көрсетілуіне көз жеткізу керек. Мәлімдемелерді дұрыс келтірмеу немесе атрибуттау журналистке де, жариялауға да деген сенімге нұқсан келтіруі мүмкін. Дәйексөздерді әрқашан дереккөздермен тексеріңіз немесе дәлдікті қамтамасыз ету үшін сұхбат кезінде сенімді жазу құрылғыларын пайдаланыңыз.
2. Контекст:
Оқырмандарды адастырмау үшін дәйексөздер тиісті контексте ұсынылуы керек. Оқырмандарға дәйексөздің мағынасын түсінуге көмектесетін жеткілікті ақпарат беріңіз. Оқырмандарға дәйексөздің мағынасы туралы нақты түсінік беру үшін спикер, жағдай және жағдай туралы тиісті мәліметтерді қосыңыз.
3. Парафразамен салыстырғанда тікелей дәйексөздер:
Мүмкіндігінше сөйлеушінің сөздерін дәл жеткізу үшін тікелей дәйексөздерді қолданыңыз. Тікелей дәйексөздер оқиғаның шынайылығын береді және оқырмандарға өз түсіндірмелерін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Алайда, егер дәйексөз ұзақ болса немесе грамматикалық қателер болса, парафразаға жол беріледі. Мұндай жағдайларда мағынасы өзгеріссіз қалатынына және сөйлеушінің болжамды хабарламасын дәл көрсететініне көз жеткізіңіз.
4. Атрибуция және көздерді іздеу:
Ашықтық пен есептілікті сақтау үшін дәйексөздердің көздерін нақты көрсетіңіз. Келтірілген адамды аты, лауазымы және тиісті контекст бойынша анықтаңыз. Егер дәйексөз құжаттан немесе жазбаша дереккөзден алынған болса, қажетті дәйексөзді көрсетіңіз. Автордың нұсқауы анық, қысқа және дәйексөздің жанында орналасуы керек.
5. Этикалық ойлар:
Журналистер дәйексөздерді қолданудың этикалық салдарын ескеруі керек. Жеке өмір мен дереккөздердің құпиялылығын құрметтеңіз, әсіресе сезімтал тақырыптарға қатысты. Дәйексөздерді жарияламас бұрын, әсіресе олар дереккөзге зиян тигізуі мүмкін болса, ақпараттандырылған келісім алыңыз. Анонимді дәйексөздерді қолданған кезде абай болыңыз, себебі олар мақалаға деген сенімді бұзуы мүмкін. Мүмкіндігінше дереккөздерді ресми сөйлеуге шақырыңыз.
6. Дәйексөздерді өңдеу:
Журналистер нақты ақпаратты ұсынуға жауапты болғанымен, дәйексөздерді түсінікті және қысқа етіп өңдеуге болады. Дегенмен, енгізілген кез келген түзетулер сөйлеушінің бастапқы мағынасын немесе ниетін өзгертпеуі керек. Эллипсті қолданыңыз (…) қосымша контекстті нақтылау немесе ұсыну үшін дәйексөздегі және квадрат жақшадағы [ ] бос орындарды белгілеу үшін.
7. Фактілерді тексеру:
Фактілер бойынша дәйексөздерді тексеру мақаладағы кез келген басқа ақпаратты тексеру сияқты маңызды. Дұрыстығына көз жеткізу үшін дереккөздер жасаған мәлімдемелерді тексеріңіз. Егер дәйексөз күмәнді болып көрінсе, оның дұрыстығын растайтын қосымша дереккөздерді немесе дәлелдерді іздеңіз.
8. Баланс:
Әр түрлі көзқарастардан немесе дереккөздерден алынған дәйексөздерді қоса, тепе-теңдікке ұмтылыңыз. Бұл біржақтылықтан аулақ болуға көмектеседі және оқырмандарға тақырып туралы жан-жақты түсінік береді. Белгілі бір баяндауды қолдайтын және әділ және теңдестірілген көзқарасты ұсынуға бағытталған дәйексөздерден аулақ болыңыз.
Ал журналистің этикалық принциптеріне тоқталатын болсақ:
1. Журналистің бірінші міндеті – шындықты және қоғамның ақпаратқа қол жеткізу құқығын құрметтеу.
2. Журналист осы міндетін атқара отырып, жаңалықтарды адал жинау және жариялау бостандығын және әділ пікір мен сын айту құқығын әрқашан жақтап, қорғауы керек. Журналист нақты ақпаратты пікір және сыннан нақты түрде ажыратуға міндетті.
3. Журналист тек ресурсы белгілі фактілер туралы хабарлауы керек. Ол маңызды ақпаратты жасырмауы және құжаттарды бұрмалауы керек.
4. Журналист ақпаратты, құжаттарды, деректерді немесе суреттерді жинау үшін тек әділ әдістерді қолдануы керек және басқа адамға өзінің журналист екенін әрқашан айтуы керек.
Қоғамдық мүддені көздейтін және басқа жолмен жинау мүмкін емес ақпаратты алу жағдайларын қоспағанда, ол жасырын түрде аудио және бейнежазба жазудан бас тартуы керек. Журналистер барлық ақпарат көздеріне үздіксіз қол жеткізуді және қоғамдық мүддеге ықпал ететін ақпаратты еркін іздеу құқығын жақтап, қорғауы керек.
Қорытындылай келе, мақалалардағы дәйексөздерді дұрыс пайдалану журналистика ережелері мен этикасын сақтауды талап етеді. Журналистер өз жұмыстарына дәйексөздерді енгізу кезінде дәлдікті, авторлықты, контекстті және этикалық ойларды басшылыққа алуы керек. Осы нұсқауларды орындау арқылы журналистер беделді сақтай алады, оқырмандарға сенімді ақпарат бере алады және оқиғаларды жауапкершілікпен жариялау принциптерін ұстана алады.
Т.Қ.Жүргенов атындағы ҚазҰӨА, Медиажурналистика мамандығының 1-курс студенті Мұсабек Әдемі.
Сурет Интернеттен алынды.